Arabische poëzie

Zoals later aan bod komt, waren de Arabieren briljant in het voordragen van poëzie. Het is om die reden dat de Quraan als Heilig Boek werd neergezonden. De Quraan was geen poëzie maar overtrof alle dichters op alle vlakken.

Toen el-Khaliel langs een kopermarkt liep in Basra (Irak), hoorde hij het ritmische slaan van de smeden op een aambeeld. De klanken en het ritme trokken zijn aandacht en hij merkte een logica in de klanken. el-Khaliel raakte in de ban van prosodie (علم العَروض), een tak binnen de fonologie die zich focust op het ritme, de klemtoon en de intonatie van een stem. Hij was de eerste die wetten had opgesteld voor de complexe maten (ritme in de lettergrepen) binnen poëzie. Hij stelde alle mogelijke metrums vast gebaseerd op alle gedichten die ooit werden voorgedragen door Arabieren.

Als dit iets zegt, dan zegt dit iets over zijn verbazingwekkend geheugen!

Stemklanken

Het bleef niet bij ritmes maar hij bestudeerde ook de stemklanken. Hij was de eerste die zich bezig hield met fonetiek en fonologie (klankleer). Hij werkte de letters uit aan de hand van de articulatoren, de delen van het lichaam die worden gebruikt bij de vorming van spraakklanken (de longen, de keel, de tong, de lippen en de neusholte).

Eerste Arabische woordenboek

Hij liet het niet alleen bij spraakklanken. Hij schreef zelfs het eerste Arabische woordenboek dat hij “kitaab el-‘ayn” (كتاب العين) noemde, vernoemd naar de Arabische letter [‘ayn].

Hij was dan niet ’s werelds eerste lexicograaf, omdat de Chinezen het eerste woordenboek hebben samengesteld, maar hij was wel de eerste die zo’n bijzonder en uniek woordenboek heeft samengesteld. Het was niet zomaar een woordenboek.

Hij heeft “Kitaab el-‘ayn” gesorteerd op de stemklanken. Hij sorteerde de letters op basis van de articulatie. Zijn boek is dan ook als volgt gesorteerd (van rechts naar links):

< ع، ح، هـ، خ، غ، ق، ك، ج، ش، ض، ص، س، ز، ط، ت، د، ظ، ث، ذ، ر، ل، ن، ف، ب، م، و، أ، ي، ء >

Hij begon met de letter ‘ayn [ع] omdat deze letter het verst geproduceerd wordt in onze spraakorganen, gevolgd door de andere letters. Je zou kunnen opmerken dat de letter [ء] in feite het verst vanuit onze binnenste geproduceerd wordt, namelijk in onze longen. Maar hij zag deze letter als “onstabiele” letter omdat deze letter op allerlei wijzen kan vervormen en soms wordt deze letter niet eens uitgesproken in een woord. Dat is de reden waarom hij deze helemaal aan het eind heeft geplaatst. En merk op dat hij een classificatie van 29 letters hanteert in plaats van 28 letters.

Ik kom later terug op deze volgorde en het alfabet dat we vandaag de dag gebruiken.

In zijn boek heeft hij zeer nuttige handvatten gegeven over de Arabische taal. Bedenk dat de Arabische taal voornamelijk uit twee- en drieletterwoorden bestaat. Er zijn erg weinig vier- en vijfletterwoorden.

Zo is de regel dat elk vier- of vijfletterwoord minimaal één van de volgende letters moet bevatten: < ر، ل، ن، ف، ب، م >. Als een vierletterwoord geen van deze letters bevat dan is het beslist geen Arabisch woord.

Zo merkte hij ook op dat de letters <ق، ك > nooit tezamen in een Arabisch woord kunnen voorkomen.

Verder heeft hij elke letter gecategoriseerd in tweeletterwoorden, drieletterwoorden etc. en benoemt hij alle mogelijke combinaties met verschillende letters. Als dit ergens op duidt, dan duidt dit op een immense woordenschat en expertise. Prachtig uitgewerkt! In het begin is het even wennen maar als je de logica achter de opbouw door hebt dan kun je woorden eenvoudig terugvinden in zijn boek.

Neem gerust een kijkje in dit werk; het 8-delige woordenboek is op mijn website te downloaden. De Azhar universiteit heeft zijn werk ook vereenvoudigd voor geïnteresseerden door zijn woordenboek alfabetisch te sorteren zodat woorden makkelijk gevonden kunnen worden.

Arabische klinkers

el-Khaliel heeft ook een nuttige bijdrage geleverd aan de leesbaarheid van Arabische teksten. De diakritische tekens die we nu boven en onder de letters zien, hebben we aan hem te danken!

Hij introduceerde verschillende vormen van deze klinker-diakritische tekens die we vandaag de dag nog gebruiken.

Ook de zogenaamde ‘shadda’ [ّ], het teken dat het verdubbelen van medeklinkers aanduidt, heeft el-Khaliel bedacht.

Er is nog veel te vertellen over el-Khaliel maar veel van zijn bijdragen zullen we gaandeweg tegenkomen in de komende hoofdstukken.

el-Khaliel was dus niet zomaar een taalkundige; hij was grammaticus, fonoloog en lexicograaf.

Kennen jullie Siebawayh nog? De held uit les 1? Nou, Siebawayh was één van de vele studenten van el-Khaliel. el-Khaliel werd dan ook meer dan 600 keer geciteerd in het boek van Siebawayh…

Wil je een kijkje nemen in het meesterwerk van el-Khaliel? Download hieronder zijn achtdelige boek (Arabisch):

Wil je liever de aangepaste versie die alfabetisch gesorteerd is? Download hieronder de vereenvoudigde versie (Arabisch):